بررسی آداب و رسوم خانقاهی در متون منثور متصوفه تا قرن هفتم هجری

در دوره­های اولیه تشکیل تصوف بتدریج صوفیان با محوریت مشایخ برجسته، خانقاه­ها را به عنوان بزرگترین و گسترده­ترین نهاد اجتماعی متصوفه تشکیل دادند. پس از تثبیت تصوف، خانقاه در عرفان اسلامی- ایرانی به عنوان جایگاه  تجمع مشایخ و صوفیان و در نتیجه تربیت مریدان قرار گرفت. خانقاه­ها نقش و اهمیت بسزایی در پرورش، تربیت و تکامل مریدان داشتند. از آنجا که برای زندگی مسالمت­آمیز گروهی، رعایت آداب و مقرراتی خاص ضرورت دارد؛ پس بر طبق این قاعده، بزرگان طریقت نیز برای ایجاد آرامش و فراغت خاطر که لازمۀ ذکر و عبادت و خودسازی است در نظام خانقاهی که مکانی برای زندگی دسته­جمعیِ صوفیان بود به وضع آداب و رسومی خاص پرداختند که این آداب، مقررات لازم­الاجرایی را برای مریدان از قبل از ورود ایشان به خانقاه تا هنگام خروج در نظر می­گیرد تا ضمن فراهم­ساختن امنیت خاطر صوفیان در خانقاه با وضع قوانین خاصِ ناظر بر تنبیه و مجازات افراد خاطی با جلوگیری از بروز اختلاف میان ایشان به تکامل عرفانی و بخصوص اخلاقی آن ها کمک کند. نگارندگان این مقاله می­کوشند برای اولین­بار به هدف انعکاس نقش و اهمیت خانقاه­ها در رشد و تکامل عرفان اسلامی، آداب و رسوم خانقاهی را براساس برجسته­ترین متون منثور صوفیه تا قرن هفتم  هجری که دورۀ عرفان عملی محسوب می شود، بازنمایند.